คำนามซึ่งฟังเหมือนชื่อของบทกวี แต่ความหมายจริงคืออะไรไม่รู้ชัด บทบาทหรืออุปนิสัยของ “ปีศาจแห่งกาลเวลา” คืออะไร…
ธนาธร อ้างถึงชื่อปีศาจนี้มาตั้งแต่เดือนเมษายนปี 2019 ว่าตนนั้นเป็น “ปีศาจแห่งอนาคตใหม่” และเคยให้สัมภาษณ์ว่า “หากเขาเป็นปีศาจก็คงเป็นปีศาจของชนชั้นปกครอง ที่เรียกร้องให้ทหารออกจากอำนาจ” วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2020 เมื่อพรรคถูกยุบ ก็ได้อ้างว่า “พวกเราเป็นปีศาจที่กาลเวลาสร้างขึ้นมา”
การใช้ถ้อยคำในเชิงกวี แฝงไว้ด้วยสัญลักษณ์ ที่ตีความได้บ้างไม่ได้บ้าง เป็นลักษณะที่พบได้ในวาทกรรมของธนาธร ในโอกาสต่างๆ บ่อยครั้งฟังดีแต่ไม่มีความชัดเจน และหยิบยืมมาจากแหล่งอื่น โดยไม่ให้เครดิต
คำว่าปีศาจในทางวิชาการ โดยเฉพาะในด้านรัฐศาสตร์นั้น เรียกว่า “demon” ออกเสียง “ดี-เหมิ่น” และมีการศึกษาอย่างเป็นระบบเรียกว่า “ปีศาจวิทยา” หรือ Demonology (ดี-เหมอะ-น๊อ-เหลอะ-จี่) บางครั้งเรียกว่า “มารวิทยา” และมีความหมายถึง “อำนาจชั่วร้าย” เมื่อนำมาใช้ในทางรัฐศาสตร์ จึงหมายถึง กลุ่มคนที่กระทำการชั่วร้าย หรือถูกตีตราว่าเป็นฝ่ายชั่วร้าย เช่นเยอรมันนีเห็นว่าชาวยิวเป็นพวกปีศาจในสงครามโลกครั้งที่สอง หรือคนผิวขาวเห็นคนผิวสีเป็นสัตว์ร้าย และสังคมอเมริกันเห็นว่าลัทธิคอมมิวนิสต์เป็นผีร้าย
การยอมรับว่าตนเป็นปีศาจ จึงหมายถึงยอมรับว่าสิ่งที่ทำไปเป็นสิ่งชั่วร้าย แต่การตั้งฉายาให้ตนเองเช่นนั้น อาจมาจากความไม่รู้ซึ๊งในความหมายของคำว่า demon แต่ไปนึกถึงคำว่า ปีศาจ ที่ใช้ในบริบทของ Phantom of the Opera คือ “ปีศาจแห่งโรงอุปรากร” หรือ “ปีศาจแห่งโรงละคร” ที่ใช้กับภาพยนตร์มิวสิคัล ที่รู้จักกันดี โดยปีศาจ เป็นตัวเอก เป็นพระเอก
คำว่า phantom (แฟน-เถิ่ม) หมายถึงวิญญาณที่สิงอยู่ในที่ใดที่หนึ่ง เช่นในบ้าน หรือป้ายรถเมล์ โรงละคร หรือโรงแรมม่านรูด และมีอำนาจบางอย่างให้มนุษย์ได้ยิน ได้กลิ่น ได้รับรู้สัมผัส ได้โดยไม่ปรากฎตัว ดังนั้น phantom จึงเป็น “ผี” ชนิดหนึ่ง ที่ไม่มีชื่อ หรือผีนิรนามนั่นเอง
ในภาษาไทย หากเราพูดว่า “เห็นผี” เราจะหมายถึงเห็นวิญญาณ หรือสัญญาณบางอย่างที่เราเชื่อว่าเป็นผี แต่หากเราพูดว่า “เห็นปีศาจ(ในตัวเธอ)” เราจะหมายถึงได้สัมผัสถึงความชั่วร้าย จากพฤติกรรมหรือคำพูดของเธอ ที่ยังเป็นมนุษย์
คำว่าปีศาจ จึงเน้นที่ความชั่วร้าย ไม่ใช่สภาพของการเป็น ผี วิญญาณ หรือ จิตวิญญาณ
หากเราจะทำการ ชันสูตร (autopsy) สำนวน “ปีศาจแห่งกาลเวลา” จะพบว่า ไม่สามารถระบุความหมายที่บริบูรณ์ได้ การใช้คำว่า “ปีศาจ” ในปัจจุบันที่นิยมมาก คือการบ่งบอกถึง “ผู้รู้ ผู้หลงไหล” ในสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น “ปีศาจปิ้งย่าง” คือผู้ที่ชอบกินปิ้งย่าง และรู้ว่าร้านปิ้งย่างที่ไหนดี “ปีศาจชีสเค้ก” คือผู้ที่ตามไปชิมชีสเค้กจากร้านต่างๆ และมีข้อมูลชีสเค้กมากที่สุดคนหนึ่ง
ดังนั้น “ปีศาจแห่งกาลเวลา” อาจจะเข้าใจได้ว่าเป็น นักสะสมนาฬิกาตัวยง รู้ว่านาฬิกาแบรนด์ใด มีคุณสมบัติพิเศษอย่างไร หรือนาฬิการุ่นไหนเป็นที่ต้องการของนักสะสม
หากแปลคำว่า “ปีศาจ” เป็นภาษาอังกฤษด้วยคำว่า demon จะยิ่งไม่เมคเซนส์ เช่น demon of time แต่ phantom of time จะหมายถึงผี ที่สิงสถิตย์อยู่กับนาฬิกา หรือตามหลอนไปทุกยุคสมัย
ในวัฒนธรรมฝรั่ง ผู้ที่มีอำนาจควบคุมเวลา เรียกว่า Father Time หรือ จ้าวแห่งเวลา หรือบิดาแห่งกาลเวลา มีลักษณะเป็นชายสูงวัยผมยาวเครายาวสีขาว มือหนึ่งถือนาฬิกาทราย อีกมือถือเคียวด้ามยาว เคียวเป็นสัญลักษณ์ของการเก็บเกี่ยว สิ่งที่ Father Time เก็บเกี่ยวคือ ชีวิตที่ต้องดับสูญไปตามกาลเวลา
การเก็บดวงวิญญาณ ของ Father Time นี้ ตรงกับลักษณะของ The Grim Reaper แต่ Grim Reaper มีลักษณะที่สยดสยอง คือใส่เสื้อคลุมมีฮู้ดคลุมหัวสีดำ มองไม่เห็นใบหน้าใต้ฮู้ด ถือเคียวด้ามยาวไม่ต่างจาก Father Time เมื่อใดก็ตามที่ Grim Reaper ปรากฎตัวให้ใครเห็น ก็ทำใจได้เลยว่าหมดเวลาแล้ว
Father Time เป็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับเทศกาลปีใหม่ เพราะหมายถึงการเกิดใหม่ และโอกาสที่จะไถ่บาป และยังสะท้อนถึงการกระทำต่างๆ ในอดีตที่ผ่านไป และจะเกิดสิ่งใหม่ เหตุการณ์ใหม่มาแทน
บทบาทของ Father Time และ Grim Reaper มีความคล้ายคลึงกัน มีอาวุธติดตัวเป็นเคียวเช่นกัน แต่ Father Time เป็นตัวแทนของกาลเวลา ส่วน Grim Reaper เป็นสัญลักษณ์แห่งความตาย ชีวิตที่หมดเวลา มีลักษณะแบบ “ปีศาจ”
ในวรรณกรรม A Christmas Carol ของ Charles Dickens มีตัวละครซึ่งเป็น ghost ที่แปลเป็นไทยว่า “ปีศาจ” 3 ตัวด้วยกัน คือ Ghost of Christmas Past, Ghost of Christmas Present และ Ghost of Christmas Future ปีศาจทั้ง 3 ตัว ปรากฎขึ้นเพื่อให้ Scrooge นายทุนหน้าเลือดเห็นแก่ตัว ได้มีโอกาสเห็นตนเองและการกระทำต่างๆ ทั้งในอดีต ปัจจุบัน และอนาคต ปีศาจทั้ง 3 ตัวนี้ รวมกันแล้วคือ Ghost of Time ตรงกับ “ปีศาจแห่งกาลเวลา” ที่จะมาหลอกหลอนคนรุ่นเก่า รุ่นปัจจุบัน และรุ่นใหม่
สำนวนเกี่ยวกับผี ที่น่ารู้สำนวนหนึ่งคือ a ghost of a chance แปลว่า “ไม่มีโอกาสแม้แต่น้อย” เช่น He did not even have a ghost of a chance to go free. เขาไม่มีโอกาสเป็นอิสระแม้แต่น้อย
